نفقه یک واژه عربی از ریشه ( نفق ) هست که معنای آن هزینه،معاش، گذران زندگی و روزگار است اما بین عرف و مردم نفقه مقداری مال است که مرد به همسر و فرزندانش می دهد.
نفقه انواعی دارد که به دو نوع تقسیم می‌شود:
- نفقه همسر
- نفقه فرزند
در این مقاله صرفاً به توضیح و تبیین نفقه همسر پرداخته خواهد شد و در خصوص نفقه فرزند و ویژگی‌های آن مفصل توضیح کامل داده خواهد شد.
فلسفه نفقه:
مدیریت امور کلی یک زندگی برعهده مرد است درنتیجه هزینه‌های زندگی همسر و فرزندان ایشان نیز به تبع همین موضوع و طبق قانون برعهده مرد است و زن در مورد هزینه‌های زندگی مسئولیتی ندارد.
ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در این خصوص اشعار می‌دارد:« در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است»
خانم‌ها به دلیل نداشتن مسئولیت مالی و این که مدیریت امور داخلی کانون خانواده را به‌عهده دارند، غالباً به فعالیت‌های اقتصادی نمی‌پردازند، پس قانون‌گذار برای اینکه در این مسئولیت بسیار مهم خللی وارد نشود، خانم‌ها را از مسئولیت مالی معاف کرده است، درنتیجه بار مسئولیت مالی را برعهده مرد گذاشته است.
نفقه شامل چه مواردی می شود:
مردم غیرحقوقی تصور می کنند نفقه مقدار پولی است که مرد باید طی بازه‌های زمانی مثلاً ماهانه به همسر خود پرداخت کند و درصورتی که این تصور کاملاً اشتباه است.طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه شامل تمام نیازهای متعارف مادی یک زن، اعم از خوراک، پوشاک، درمان، بهداشت و … می‌باشد و صرفاً دادن پول را شامل نمی‌شود.
ماده ۱۱۰۷ در این خصوص اشعار می دارد:«ٰ نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض»
آیا نفقه درعقد موقت(صیغه)راه دارد؟
در بالا مسائل کلی مربوط به نفقه توضیح داده شد، حال سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که آیا نفقه مخصوص عقد دائم است؟یا نفقه شامل عقد موقت(صیغه)هم می شود؟
ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی به این سوال پاسخ می دهد.طبق ماده مذکور نفقه صرفاً مخصوص عقد دائم است و نفقه در عقد موقت(صیغه)راه ندارد.
پس خانمی که با مردی در عقد موقت(صیغه)است نمی‌تواند از همسر خود تقاضای نفقه کند و نفقه صرفاً در عقد دائم ازدواج مطرح و برقرار می‌شود.
آیا در عقد موقت ( صیغه ) می‌‌توان شرط نفقه کرد؟
همان‌طورکه در بالا گفته شد، نفقه در عقد موقت(صیغه)راه ندارد، سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که باتوجه به اینکه در عقد موقت نفقه راه ندارد آیا می توان در عقد موقت، شرط نفقه کرد و بدین شکل شوهر مکلف به دادن نفقه شود؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که علی‌رغم اینکه قانون طبق ۱۱۰۶ قانون مدنی، نفقه را فقط در عقد دائم جاری می‌داند، ، می‌‌توان طبق قواعد عمومی قرارداد ها و با استفاده ازشروط ضمن عقد، درضمن عقد موقت(صیغه)شرط نمود که شوهر مکلف به دادن نفقه به همسر صیغه‌ای خود شود و هیچ مانعی برای این کار نیست.
شرط برقرار شدن نفقه چیست؟
برای اینکه یک خانم مستحق دریافت نفقه شود باید شرایطی باهم جمع شود تا زن بتواند نفقه را از شوهر خود بگیرد. این شرایط از قرار ذیل است:
- ایجاد رابطه زوجیت: ( اولین شرطی که برای برقرار شدن نفقه لازم است این هست که باید عقد دائمی بین خانم و آقا وجود داشته باشد تا بتوان نفقه را دریافت داشت.
- تمکین خانم: شرط برقرار شدن نفقه علاوه بر شرط فوق، تمکین هم هست؛ بدین معنی که درصورتی که خانم از همسر خود تمکین نکند مستحق دریافت نفقه نیست.
ماده ۱۱۰۸قانون مدنی در این خصوص اشعار می‌دارد:« هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظائف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.»
آیا هزینه‌های درمان و پزشکی خانم هم جزء نفقه محسوب می شود؟
همون‌طور که گفته شد نفقه شامل تمام نیازهای متعارف مادی یک زن می شود. هزینه‌های درمان و پزشکی و بیماری های خانم هم قطعاً شامل نفقه می شود و مرد مکلف به پرداخت آن است.
میزان نفقه چقدر است و نفقه چگونه محاسبه می شود؟
همان‌طورکه در تعریف و موارد نفقه گفته شد نفقه شامل تمام نیازهای مادی و متعارف یک خانم می شود.با توجه به تعریف گفته شده از نفقه می‌‌توان به این نتیجه رسید که نفقه میزان مشخصی ندارد و این شخص قاضی است که باتوجه به شرایط خانم و شأن وی میزان نفقه را مشخص و مرد را به پرداخت آن محکوم می‌کند.
قاضی پرونده بعد از بررسی مستندات پرونده و احراز رابطه زوجیت اقدام به صدور قرار کارشناسی می کند و کارشناسی جهت تعیین میزان نفقه تعیین می‌کند.
کارشناسی پس از ابلاغ دستور قاضی تحقیقات نسبت به خانم و شرایط ایشان انجام می دهد و میزان نفقه کارشناسی خود را به مقام قضایی تقدیم می‌کند.
قضات معمولاً طبق نظر کارشناس رأی مقتضی را صادر و مرد را به آن محکوم می کند.
حق تقدم زن نسبت به سایر طلبکاران شوهر در خصوص نفقه:
طلب خانم‌ها از شوهرشان غالباً به علت نیاز به حمایت مالی شدن معمولاً جزء دیون ممتاز است. نفقه خانم‌ها هم ازین قاعده مستثنی نیست و در قوانین مختلف حق تقدم خانم‌ها نسبت به سایر طلبکاران مالی شوهر تصریح شده‌است.
ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی:«زوجه در هر حال می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتازه بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر زن مقدم بر غرما خواهد بود، ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند .»
ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی وماده ۵۸ قانون تصفیه ورشکسته و تبصره ۲ ماده۱۲قانون حمایت خانواده نیز به این حق تقدم اشاره دارد.
با توجه به موارد گفته شده فوق، طلب خانم‌ها از بابت نفقه جزء دیون ممتاز قرار می‌گیرد و نسبت به سایر طلبکاران مقدم می‌باشند.
آیا نفقه گذشته قابل گرفتن است؟
یکی از تفاوت‌های نفقه همسر با نفقه اقارب(فرزندان و پدر و مادر)درهمین موضوع است که آیا نفقه گذشته پرداخت نشده را هم می‌‌توان از طریق دادگاه گرفت؟ یا خیر؟
ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی به این سوال پاسخ می‌دهد؛ بر خلاف نفقه اقارب( فرزندان و پدر و مادر) که نفقه گذشته قابل گرفتن نیست، نفقه گذشته همسر قابل پیگیری و قابل وصول است.
ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی در این خصوص اظهار می‌دارد:« زوجه در هر حال می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتازه بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر زن مقدم بر غرما خواهد بود، ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند .»
نفقه مطلقه رجعیه!
ابتدا توضیح بدهیم مطلقه رجعی چه کسی است؟ مطلقه رجعیه، زنی است که در عقد دائم مردی بوده و طلاق داده شده و درحال گذراندن دوره عده طلاق می‌باشد.
سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که زنی که در عده طلاق باشد، در دوران عده حق نفقه دارد یا خیر؟
همان‌طورکه در مقاله انواع طلاق در نظام حقوقی ایران گفته شد، رابطه زوجیت تا پایان مدت عده خانم در طلاق رجعی پایان نمی‌یابد و مرد و زن همچنان محرم هم هستند.
باتوجه به توضیحات بالا، درصورتی که طلاق در زمان و در حال ناشزه بودن زن نباشد،زن مستحق دریافت نفقه خود می‌باشد.
ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی در این خصوص اشعار می‌دارد:«نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اینکه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.»
نفقه زن حامله مطلقه
در مورد نفقه خانمی که طلاق داده شده و در عده طلاق به سر می‌برد، در مطلب بالا به صورت کامل توضیح داده شد. سوال بسیار مهمی که در این زمینه بوجود می آید اینست که تکلیف خانم حامله ای که طلاق داده می شود چیست؟ و هزینه‌های زندگی ایشان به‌عهده چه کسی است؟
حال این پرسش پیش می‌آید که از مدت طلاق تا وضع حمل آیا نفقه زن حامله به‌عهده شوهر سابق است یا خیر؟
در پاسخ این سوال باید گفت که زن باردار مطلقه تا زمان وضع حمل بچه پایان یافتن مدت عده، نفقه خانم وفرزند بر عهده همسر می باشد و شوهر سابق مکلف به پرداخت نفقه همسر خود تا زمان وضع حمل است.
ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی در این خصوص اشعار می دارد:«عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تا موقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روز خواهد بود»
نفقه زنی که شوهرش فوت کرده:
یکی از راه‌های پایان یافتن عقد ازدواج فوت خانم یا آقا یا هر دو طرف می باشد. بعد از پایان یافتن عقد ازدواج تعهدات و وظایف زوجین نسبت به یکدیگر پایان می‌یابد.
البته بعضی از تعهدات موقتا ادامه پیدا می‌کند. یکی از تعهداتی که تا پایان مدت عده، ادامه پیدا می‌کند و مرد مکلف به پرداخت آن است نفقه همسر در مدت عده است.
حال سوالی که در اینجا پیش می‌آید این است که بعد از فوت همسر و تا پایان مدت عده وفات، آیا نفقه به زن تعلق می‌گیرد یا خیر؟
ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی در مورد این سوال،تکلیف را مشخص کرده‌است.
ماده ۱۱۱۰قانون مدنی:« در ایام عده وفات، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده آنان است (درصورت عدم پرداخت) تامین می گردد.»
از این که گروه حقوقی بنیاد حق را برای یافتن سوال خود انتخاب کردید بسیار خرسندیم،در صورتی که پاسخ مشکل احتمالی خود را نگرفتید یا نیاز به مشاوره حقوقی تکمیلی دارید،به صورت شبانه روزی می توانید سوالات خود را در واتس آپ مطرح کنید،با آنلاین شدن اولین کارشناس حقوقی،به سوال شما پاسخ داده خواهد شد.برای این منظور کافیست دکمه زیر کلید کنید تا به صفحه چت مشاوران حقوقی هدایت شوید.