از خوانندگان محترم این مقاله انتظار میرود بعد از خواندن این مقاله، توضیح دهند:

• زن چه زمانی می تواند برای دریافت مهریه خود اقدام نماید.
• مهریه چرا و با چه شرایطی نصف میشود؟
• حق حبس زن چیست و چه ارتباطی با نفقه دارد؟
• گرفتن مهریه از اموال شوهر فوت شده به چه شکل است.
• فسخ عقد نکاح به چه شکل است و چطور باعث بی حقی خانم نسبت به مهر می شود؟

مهریه مقدار مالی است، که زن و مرد قبل از انعقاد عقد ازدواج طی توافقی میزان آن را مشخص می‌کنند.برای پیش‌زمینه بهتر توصیه می شود، مقاله  شرایط مهریه قوانین جدید مهریه مازاد ۱۱۰ سکه  را مطالعه کنید.

چه زمانی زن می‌تواند مهر خود را بگیرد؟

طبق ماده ۱۰۸۲ که به‌محض جاری شدن صیغه عقد زن مالک تمام مهریه می شود چه نزدیکی بین زن و شوهر واقع شده باشد چه نشده باشد.

ماده ۱۰۸۲ در این خصوص اشعار میدارد:« به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند.»

پس طبق ماده فوق، بعد از جاری شدن صیغه عقد، زن مالک کل مهریه می‌شود و می‌تواند در تمام آن دخل و تصرف کند.

اما مالکیت زن بر مهریه به صورت نصف مستقر و نصف غیر مستقر است که در ادامه، توضیحات دقیق این موضوع،خواهد آمد.

شرایط نصف شدن مهریه زن:

طبق نظر برخی افراد باتوجه به این‌که عقد ازدواج یک عقد معوض است و چون یکی از دو عوض  را مهر می‌دانند بر همین اساس نصف شدن مهریه قبل از رابطه جنسی کامل را توجیه می کنند.

اما طبق قانون، بدون این‌که دلیل آن ذکر شود درصورتی که قبل از نزدیکی طلاق واقع شود، مالکیت غیر مستقر زن بر مهر منتفی می‌شود و زن فقط می‌تواند نصف مهریه را خود بگیرد و درصورتی که تمام مهریه خود را گرفته باشد باید نصف مهریه گرفته شده را به مرد پس بدهد.

در همین زمینه ماده ۱۰۹۲  قانون مدنی اشعار میدارد:«هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثل یا قیمتاً استرداد کند.»

حق حبس زن قبل از دریافت کامل مهریه :

با توجه به مبنای این‌که برخی عقد نکاح را عقد معوض می‌دانند و مهریه را یکی از دو عوض عقد نکاح می‌دانند حق حبس خانم قبل از دریافت کامل مهریه را توجیه می کنند.

اما حق حبس چیست؟! حق حبس در معاملات و در عقد ازدواج شبیه به هم هستند اما متفاوت، به شکلی که در معاملات معوض مثل عقد بیع ( خریدوفروش )، تا هر یک از  معامله‌کنندگان عوض معامله خود را به دیگری ندهند دیگری می‌تواند از دادن مال خود امتناع کند.

در عقد ازدواج نیز زن حق دارد تا مهریه خود را کامل دریافت نکرده از انجام وظایف همسری خود ( مانند داشتن رابطه جنسی ) در مقابل همسر خود امتناع کند و مهریه خود را نیز کامل دریافت کند.

قسط‌ بندی مهریه و تاثیر آن بر حق حبس :

همان‌طور که در بالا گفتیم تا تمام مهریه به زن تحویل داده نشود زن حق دارد از وظایف زوجیت خود امتناع نماید،مانند این‌که با شوهر خود رابطه جنسی نداشته باشد.

حال سوالی که پیش می‌آید این است که ، درصورتی که شوهر از دادگاه تقاضای اعسار کند و اعسار وی پذیرفته شود و مقام قضایی اقدام به قسط‌بندی مهریه نماید، حق حبس زن همچنان باقی می‌ماند یا خیر؟

برای پاسخ به این سوال با توجه به سکوت قانون‌گذار باید به رای وحدت رویه ۷۰۸ مورخ ۲۲/ ۰۵/۱۳۸۷ دیوان عالی کشور که با توجه به آرای متهافت اصدار یافت، مراجعه کرد.

این رأی وحدت روی حق حبس زن با وجود اعسار مرد و قسط‌بندی مهریه را مخدوش نمی داند، درنتیجه زن همچنان حق حبس دارد و مرد تا پایان پرداخت اقساط مهریه باید نفقه خانم را پرداخت کند و زن هم حق دارد تا مهریه خود را کامل دریافت نکرده از شوهر خود تمکین نکند، چه تمکین عام و چه تمکین خاص.

گرفتن مهریه درصورتی که شوهر فوت کند:

در بین مردم معمول است که زنان در هنگام جدایی و طلاق و زمانی که با همسر خود به اختلاف می‌خورند اقدام به مطالبه مهریه خود می‌کنند.

باتوجه به ماده ۱۰۸۲  قانون مدنی به‌محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه می شود پس می‌تواند هر زمانی که بخواهد مهریه خود را مطالبه نماید.

معیوب بودن یا معیوب شدن مهریه :

شوهر، طبق قانون و تعهد خود می‌بایست، مهریه را سالم و بدون هیچ‌گونه عیبی تقدیم همسر خود کند.

اگر مهریه مال مثلی، ( مالی که اشباه و نظایر آن پیدا شود ) باشد و عین مهریه معیوب شود مانند سکه و… شوهر باید نمونه سالم به زن خود بدهد، اما اگر مهریه عین معین باشد مانند یک باب منزل یا یک ماشین قدیمی، و مهریه معیوب یا تلف شود، زن می تواند تفاوت قیمت مهریه  معیوب و سالم را علاوه بر اصل مهر مطالبه کند.

ماده ۱۰۸۴ قانون مدنی در این زمینه مقرر داشته: « هرگاه مهر عین معین باشد و معلوم گردد حین عقد معیوب بوده یا بعد از عقد و قبل و تقسیم معیوب یا تلف شود، شوهر ضامن عین و تلف می باشد. »

وقوع طلاق قبل از نزدیکی و نصف شدن مهریه :

همان‌طورکه در بالا گفته شد ، به‌محض وقوع عقد، زن مالک تمام مهر می‌شود و می‌تواند هر دخل و تصرفی در مهریه خود بکند، اما همان‌طورکه گفتیم مالکیت زن فقط بر نصف مهریه قطعی و مسلم است و مالکیت بر نصف دیگر به‌صورت غیر مستقر و متزلزل است.

چیزی که مالکیت غیر مستقر زن را بر مهر، مستقر می‌کند رابطه جنسی با همسر خود است، بدین شکل که به محض وقوع رابطه جنسی کامل، مهریه به صورت کامل به زن تعلق خواهد گرفت.

ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی در این زمینه اشعار می‌دارد :« هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهند، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند. »

فوت شوهر بعد از عقد و قبل از نزدیکی:

لازم به ذکر است در صورتی که شوهر بعد از عقد و قبل از رابطه جنسی و نزدیکی فوت کند،مهریه زن به طور کامل و بدون این که مهریه نصف شود به وی تعلق می گیرد.

نمائات و منافع مهریه:

برخی از اموال با توجه به طبیعت خود،ممکن است علاوه بر این که عین داشته باشند‌‌، منافع هم داشته باشند مثلاً یک خانه علاوه بر عین منافع هم دارد، در عقد اجاره این تفکیک بهتر مشخص می شود به صورتی که که مستأجر مالک منافع می‌شود و صاحب خانه هم، مالک عین خانه است.

اما سوالی که در اینجا پیش می‌آید درصورتی‌که مهریه خانه ای باشد و قبل از وقوع نزدیکی، شوهر همسر خود را طلاق دهد و آیا زن مکلف به برگرداندن نصف قیمت منافع خواهد بود؟!

پاسخ این سوال خیر است، با توجه ماده۱۰۸۲ قانون مدنی، به‌محض وقوع عقد، زن مالک تمام مهر می‌شود و می‌تواند هر دخل و تصرفی در آن بکند، پس تمام منافع مهریه از زمان عقد تا طلاق مال همسر است و نمی‌توان نسبت به این موضوع ادعایی داشت.

فسخ ازدواج قبل از نزدیکی :

عقد ازدواج تنها به وسیله طلاق منحل نمی‌شود و راه‌های دیگری علاوه بر طلاق برای پایان دادن بدان وجود دارند یکی از این راه‌ها فسخ است.

درصورتی که یکی از زوجین، حیله یا دروغی به کار برده باشد که عقد ازدواج مبتنی بر آن دروغ منعقد و واقع شده باشد، و به اصطلاح تدلیسی صورت گرفته باشد،طرف فریب خورده می‌تواند، عقد ازدواج را فسخ کند.

درصورتی‌که این فسخ، قبل از نزدیکی صورت بگیرد، طبق قانون زن هیچ حقی نسبت به مهریه خود نخواهند داشت اما اگر فسخ، بعد از نزدیکی و رابطه جنسی، صورت بگیرد تأثیری در میزان مهریه نخواهد داشت و مرد مکلف به پرداخت کامل مهریه می باشد.

ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی در این خصوص اشعار می‌ دارد: « هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی، به جهتی فسخ شود زن حق مهر ندارد مگر این‌که موجب فسخ عنن باشد، که دراین‌صورت با وجود فسخ نکاح زن مستحق نصف مهر خواهد بود. »

حق مهریه در صورت فوت شوهر :

همان‌طورکه در مقاله شرایط مهریه قوانین جدید مهریه مازاد ۱۱۰ سکه گفته شد، مهریه یک عقد مالی تبعی ضمن عقد نکاح است. مهریه درواقع یک دین مالی است بر ذمه شوهر؛ مهریه، یک بدهی مالی است مانند سایر بدهی های مالی که شوهر به همسر خود دارد مانند تمام بدهی‌های مالی دیگر.

درصورتی که شوهر فوت نماید، با همسر او مانند سایر طلبکاران مالی رفتار می‌شود؛ بدین شکل که اول باید بدهی‌های میت پرداخت شود اگر چیزی ماند طبق قواعد ارث بین ورثه میت تقسیم می شود البته که زن هم جزو ورثه میت است.

پس تا مهریه خانم، بطور کامل از ارثیه مرد پرداخت نشود اموال وی بین وراث تقسیم نخواهد شد و زن دقیقاً مانند یکی از طلبکاران است.

نکته دیگری که در این خصوص حائز اهمیت است طلب زن از بابت مهریه، جزء دیون ممتاز است؛ اگر اموال باقی‌مانده از شوهر متوفی کفایت بدهی‌های وی را نکند و علاوه بر خانم طبکاران دیگری نیز وجود داشته باشد، ابتدا زن طلب خود را برمی‌دارد و اگر چیزی باقی ماند بین سایر طلبکاران تقسیم خواهد شد.