از خوانندگان محترم این مقاله انتظار میرود بعد از خواندن این مقاله، توضیح دهند:
- دوران نامزدی چیست؟آثار حقوقی دوران نامزدی کدام است؟
- در صورت برهم خوردن دوران نامزدی تکلیف هدایای انواع هدایای داده شده چیست؟
- کدام هدایا را میتوان پس گرفت و کدام هدایا را نمی‌توان پس گرفت؟
قبل از اینکه این مقاله را مطالعه کنید، برای پیش زمینه بهتر، می توانید مقاله “گرفتن خسارات مادی و معنوی دوران نامزدی” را مطالعه فرمایید.
دوران نامزدی:
دوران نامزدی، دورانی است که دختر و پسر برای آشنایی هرچه بیشتر با یکدیگر به تعامل و رفت و آمد می پردازند تا با آشنایی هرچه بیشتر، به شناخت یکدیگر دست پیدا کنند تا ببینند زندگی مادام العمرکنار هم آماده هستند یا نه. برای تعیین تعریف دوران نامزدی و انواع نامزدی روی این لینک کلیک کنید.
دختر و پسر علی الخصوص مردان، به علت مسائل عرفی و نشان دادن دست و دلبازی و علاقه خود به خانم، هدایایی به دختر تقدیم می کنند، مانند سکه،طلا،زیور الات و…
حال سوالی که پیش می آید این است که در صورت برهم خوردن نامزدی، تکلیف این هدایا چیست؟ آیا هدایای دوران نامزدی قابل استرداد است یا خیر؟
در صورتی که، به هم خوردن وصلت، به علت فوت یکی از طرفین باشد چطور؟ آیا میتوان علیه وراث نامزده فوت شده، شکایت کرد و خسارت را دریافت نمود،؟ در ادامه همین مقاله به تمامی سوالات بالا پاسخ داده خواهد شد.
برای دیدن مقاله خسارات مادی و معنوی غیر از هدایای داده شده در دوران نامزدی روی لینک که آبی کلیک کنید.
پس گرفتن هدایای دوران نامزدی:
دختر و پسر علاوه بر هزینه هایی که برای یکدیگر انجام می‌دهند، در دوران نامزدی هدایایی نیز به یکدیگر می‌دهند که احکام خاصی دارد و با شرایط خاصی قابل پس گرفتن هستند و در شرایطی هم، قابل پس گرفتن نیستند که در زیر به آنها خواهیم پرداخت.
در خصوص پس گرفتن هدیه دوران نامزدی، مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ ق.م توضیحاتی را به صورت مختصر و کلی داده‌اند و احکام آن را مدون نموده اند.
ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی می‌گوید:« هر یک از نامزدها می تواند در صورت بهم خوردن وصلت منظور هدایائی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایائی خواهد بود که عادتا نگاه داشته میشود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»
و ماده ۱۰۳۸:« مفاد ماده قبل از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها بهم بخورد مجری نخواهد بود.»
ماهیت و قاعده هدایای دوران نامزدی چیست؟
هدیه یا به عبارت حقوقی(عقد هبه)یک نوع ازعقود معین، در حقوق ایران است که احکام و قواعد خاص خود را دارد که در طی مقالاتی به این موضوع خواهیم پرداخت.
هدایایی که در دوران نامزدی بین دختر و پسر رد و بدل میشود هم ماهیت عقد هبه را دارد. اما در عقد ازدواج و به طبع آن دوران نامزدی، بسیاری از قواعد حقوقی رعایت نمی شود و با سایر عقود متفاوت است، آن هم به علت نگاه ویژه قانون‌گذار به ازدواج و حساسیت نهاد خانواده در سرنوشت یک کشور می باشد.
قابل پس گرفتن بودن هدیه (عقد هبه)
به صورت کلی درهدیه(هبه) می توان با شرایطی، مال هدیه داده شده را پس گرفت.اما در صورت وجود شرایط زیر، دیگر هدیه داده شده، قابل پس گرفتن نمی‌باشد:
بر طبق قواعد عمومی هدیه،(هبه) در صورتی که اصل مال موجود نباشد؛ مانند این که اصل مال فروخته شود یا از بین برود (اصطلاحاً تلف شود) یا تغییر حالت بدهد( فرض کنید ۱۰۰ کیلو گندم به شخصی هدیه دهید و آن شخص کیلو گندم را به آرد تبدیل کند) دیگر قابل پس گرفتن نیست.
پس گرفتن هدایای دوران نامزدی:
طبق مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ ق.م که در بالا متن کامل آن آورده شد، هدایای دوران نامزدی قابل پس گرفتن می باشند. اما در مورد پس گرفتن هدیه دوران نامزدی باید فرض ها و شرایط مختلف را از یکدیگر جدا کنیم و احکام و قوانین هر یک را جداگانه بررسی کنیم.
در مورد هدایای دوران نامزدی هر نوع هدیه قابل پس گرفتن نیست و باید بین هدیه‌ای که عینا نزد نامزد موجود هست یا نه تفاوت گذاشت یا اینکه اصل هدیه با تقصیر از بین رفته باشد یا نه و… تفاوت قائل شد.
درذیل همین مطلب فرض های مختلف و احکام متفاوت هدایای دوران نامزدی را بررسی خواهیم نمود.
پس گرفتن هدیه ای که عین آن هنوز موجود است:
هدایای که عین آن نزد نامزد و خانواده او موجود باشد در هر شرایطی امکان پس گیری آن وجود دارد حتی اگر از اموالی باشد که با توجه به نوع و جنس آن ها مصرف شدنی باشند، حتی مانند یک دسته گل و شیرینی.
پس گرفتن هدیه ای که عین آن موجود نیست:
اگرهدایایی که در دوران نامزدی بین نامزدها رد و بدل شود و عین آنها موجود نباشد، باید بین دو فرزند مختلف تفاوت قائل شد.
- صورت اول: حالتی که عین هدایا بدون تقصیرهدیه گیرنده، از بین رفته باشد:درچنین حالتی به صراحت ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، چنین هدایایی قابل رجوع و پس گرفتن نیست.
- صورت دوم: حالتی که این هدایا با تقصیر و سوء نیت نامزد هدیه گیرنده از بین می رود: در چنین حالتی به علت اینکه عین هدایا موجود نیست و با سوء نیت از بین رفته است، پس گرفتن هدایا ممکن است،اما چون این هدایا موجود نیست، قاضی با صدور قرار کارشناسی، قیمت روز هدیه ها را تعیین می کند و نامزد هدیه گیرنده را محکوم به پرداخت آن می کند.
نکته حائز اهمیت در خصوص از بین رفتن هدایای دوران نامزدی با سوء نیت، اثبات این تقصیراست که بسیار مشکل می باشد و قضات شریف بسیار سخت نسبت به این موضوع حکم می دهند.
وظیفه اثبات از بین رفتن هدایا با تقصیر برعهده کیست؟
وظیفه اثبات تقصیر، به قول حقوقی ها، بر عهده مدعی است که مدعی در اینجا شخص هدیه دهنده می باشد و همان طور که در بالا گفته شد، در رویه عملی دادگاه ها، این موضوع بسیار سخت اثبات و بدان حکم میشود.
آیا فروش هدایا نوعی تقصیر محسوب میشود؟
در علم حقوق از بین رفتن یک مال به دو شکل انجام می شود:
- تلف مادی
- تلف معنوی
تلف مادی به حالتی گفته می شود که عین مال از بین برود؛ مانند اینکه خودرویی در آتش بسوزد و…
اما تلف معنوی به حالتی گفته می شود که شخص، مال خود را طی قراردادی لفظی یا کتبی بفروشد یا هدیه دهد و… که در این حالت عین مال موجود است اما از نظر علم حقوق، تلف شده و از بین رفته است.
قسمت اخیر ماده ۱۰۳۸ در خصوص تقصیر اینطور بیان می کند:« ….. مگر اینکه هدایا بدون تقصیرطرف دیگر تلف شود.»
با توجه به کلی بودن لفظ تلف شدن در قسمت اخیر ماده ۱۰۳۸، میتوان نتیجه گرفت که فروختن هدایا توسط همسر هم می تواند تقصیر محسوب شود.
حال با توجه به توضیحات بالا این وظیفه قاضی است که تشخیص دهد آیا فروش هدیه توسط همسر از روی تقصیر و عمد بوده یا بدون هیچ گونه سوء نیتی بوده است.
در صورت اول، به صراحت ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، باید قیمت روز هدایا محاسبه شود و در صورت دوم، نامزد هدیه گیرنده، هیچ تکلیفی برای پس دادن عین هدیه یا قیمت آن را ندارد.
هدیه‌ای که به پدر و مادر نامزد خود می دهیم، قابل پس گرفتن هست یا خیر؟
خانواده یک شخص، نزدیک ترین افراد به شخص نامزد می باشد و هر یک از نامزدها برای به دست آوردن دل آنها و به عبارتی محبتشان، ممکن است هدیه‌هایی به پدر و مادر نامزدشان بدهند؛ اما سوالی که پیش می آید این است که تکلیف این هدایا در صورت برهم خوردن نامزدی چه می شود؟
به صراحت ماده ۱۰۳۷ ق.م مدنی، هدایایی که به پدر و مادرنامزد داده می شود، نیز دقیقا همان حکمی را دارد که هدیه داده شده به نامزد دارد و همانند همان هدایا با آنها رفتار می شود.
تکلیف هدایای که به برادر یا خواهر یا هر شخصی به جز خود نامزد یا پدر و مادر نامزد داده می شود:
با توجه به اینکه حکم ماده ۱۰۳۷ ق.م یک حکم خاص است، باید به صورت محدود تفسیر شود.
در نتیجه تکلیف این هدایا مانند هدیه هایی که به خود نامزدی و پدر و مادر ایشان داده می شود، نیست و همانند هدیه هایی رفتار میشود که به اشخاص عادی داده میشود نه با قواعد خاص دوران نامزدی.
سوالی که در اینجا پیش می آید این است که هدیه های عادی به چه شکل قابل پس گرفتن است؟!
پس گرفتن هدیه هایی که به افراد عادی میدهیم.(غیر از نامزد وپدر مادر او)
هدیه هایی که به اشخاص غیر از نامزد و پدر و مادر او داده می شود، اگر عین آن هدایا موجود باشد، قابل پس گرفتن و اصطلاحاً قابل رجوع از هبه، می باشد و اگر به هر علتی حتی با تقصیر از بین رفته باشد، قابل پس گرفتن نیست.